تخت جمشید شیراز (نام فارسی قدیم: پارسا، فارسی جدید: تخت جمشید یا پارسه) در لغت به معنی "شهر پارسیان"، پایتخت تشریفاتی امپراطوری هخامنشی (حدود 550–330 پیش از میلاد) بود. تخت جمشید در 70 کیلومتری شمال شرقی شهر شیراز در استان فارس در ایران واقع شده است. قدیمی ترین بقایای تخت جمشید مربوط به حدود 515 قبل از میلاد است. این اثر نمونه ای از معماری هخامنشی است. یونسکو ارگ تخت جمشید را در سال 1979 به عنوان میراث جهانی اعلام کرد. شواهد باستان شناسی نشان می دهد که قدیمی ترین بقایای تخت جمشید مربوط به حدود 515 قبل از میلاد است. آندره گدار، باستان شناس فرانسوی که در اوایل دهه 1930 تخت جمشید را کاوش کرد معتقد بود که این کوروش بزرگ است که محل تخت جمشید را انتخاب کرده است اما این داریوش اول (داریوش) است که تراس و قصرهای بزرگ را ساخته است. داریوش دستور ساخت کاخ آپادانا و تالار شورا (سالن تریپلون یا سه دروازه)، خزانه اصلی شاهنشاهی و اطراف آن را داد. این کارها در زمان پادشاهی پسرش، خشایارشاه بزرگ (خشایار فارسی جدید، بزرگترین پادشاه جوانان و مردان جوانمرد) تکمیل شد. ساخت بیشتر ساختمان ها در تراس تا سقوط سلسله هخامنشی ادامه داشت.
ادوریک پوردنونه در راه سفر به چین از پرسپولیس گذشت. در سال 1474، گیوسافات باربارو از خرابه های تخت جمشید دیدن کرد که به اشتباه تصور می کرد منشاء یهودی دارد. انتونیو از پرتغال پس از سفر خود در سال 1602 در مورد کتیبه های خط میخی نوشت. اولین گزارش مکتوب او در مورد فارس، در 1606 منتشر شد. در طول دهه 1800 و اوایل 1900، انواع حفاری آماتور در این محل رخ داد در برخی موارد در مقیاس بزرگ اولین حفاری های علمی در تخت جمشید توسط ارنست هرتسفلد و اریش اشمیت نماینده موسسه شرق دانشگاه شیکاگو انجام شد. آن ها به مدت هشت فصل از سال 1930 حفاری کردند و مکان های دیگری را نیز در بر گرفتند. هرتسفلد معتقد بود دلایل ساخت تخت جمشید نیاز به فضایی باشکوه، نمادی برای امپراتوری آن ها و جشن رویدادهای خاص، به ویژه "نوروز" بود.
تخت جمشید در جایی که سلسله هخامنشی تاسیس شد ساخته شد، اگرچه در آن زمان مرکز امپراتوری نبود. معماری پرسپولیس به دلیل استفاده از ستون های چوبی مشهور است. معماران تنها زمانی به سنگ روی می آورند که بزرگ ترین سروهای لبنان یا درختان ساج هند اندازه های مورد نیاز را برآورده نکرده باشند. پایه ها و سرستون های سنگی، حتی روی شافت های چوبی ساخته شده بودند، اما وجود سرستون های چوبی محتمل است. تخت جمشید در مجاورت رودخانه کوچک پولوار است که به رودخانه کور (از کلمه فارسی کوروش مشتق گرفته شده است) می ریزد. این مکان شامل یک تراس 125000 متر مربعی است که بخشی از آن مصنوعی ساخته شده و بخشی از کوه بریده شده است و ضلع شرقی آن به کوه رحمت تکیه داده شده است. سه ضلع دیگر از دیوارهای حائل تشکیل شده است که ارتفاع آن ها با شیب زمین متفاوت است.
برای ایجاد تراس سطح فرورفتگی ها با خاک و سنگ های سنگین پر شده بود که با گیره های فلزی به هم متصل شده بودند. در حدود 519 قبل از میلاد، ساختن راه پله وسیع آغاز شد. پلکان قرار بود ورودی اصلی تراس در 20 متری سطح زمین باشند. راه پله دوگانه، معروف به راه پله پرسپولیس، به طور متقارن در ضلع غربی دیوار بزرگ ساخته شده است. عرض 111 پله 6.9 متر با آج 31 سانتی متر و ارتفاع 10 سانتی متر بود. در ابتدا اعتقاد بر این بود که این پله ها به گونه ای ساخته شده اند که اجازه می دهد تا افراد نجیب زاده و پادشاه با اسب سوار شوند. نظریه های جدید نشان می دهد که قیام کنندگان سطحی به ملاقات افراد بزرگ اجازه می دادند تا در هنگام صعود ظاهر سلطنتی خود را حفظ کنند.
